گزينه اشعار علی باباچاهی

انتشارات مرواريد

 .......................... محمد لوطيج

( به بهانه انتشار چاپ سوم گزینه اشعار باباچاهی )

به تازگی گزینه اشعار علی باباچاهی از سوی انتشارات مروارید به چاپ سوم رسيده است. کتاب در حقیقت خلاصه ای از کارنامه ی چهل سال شاعری باباچاهی است که در دویست و بیست و پنج صفحه و گزینش پنجاه شعر از سیزده کتاب منتشرشده ي شاعر در دسترس مخاطبان شعر قرار گرفته است.
این نوشته که به بهانه چاپ سوم گزینه اشعار باباچاهی قلمی شده بر دو فرضیه استوار است :
1- چاپ سوم کتاب به فاصله کوتاهی از چاپ دوم، نشان دهنده ي استقبال خوب مخاطبان شعر از کتاب مورد اشاره است.
2- به واسطه ي شیوه ي خلاصه نویسی و گزینش کتاب، خوانندگان حرفه ای (شاعران) کم تر به سراغ چنین مجموعه هایی می روند. عموماً خوانندگان غیرحرفه ای شعر مخاطب کتاب های گزینه اشعار هستند.
- به خوبی می دانیم که آوازه ي این سال های باباچاهی مدیون شعرهای پسانیمایی اوست که شاعر را با برجستگی ویژه ای در متن شعر خلاق دهه ي هفتاد می نشاند. نیز می دانیم از منظر برخی منتقدان (مخالفان)، بحران مخاطب، همنشین همیشگی شعر پسانیمایی بوده/ هست. انتشار سه باره ي کتاب در این فاصله ي کوتاه، آن هم در دوره ای که از مخاطب ستیزی و مخاطب گریزی شعرهای اخیر باباچاهی سخن می رود، می تواند گویای حقیقت دیگری باشد؛ در این سال ها شعر پسانیمایی _که باباچاهی آن را زیرمجموعه ي شعر در وضعیت دیگر قرار می دهد_ مدام در معرض اتهام مخاطب ستیزی قرار داشته است/ دارد. به نظر می رسد که انتشار چاپ سوم گزینه شعر مشهورترین شاعر پسانیمایی _که عنوان تعدیل یافته ي شعر پست مدرن است_ تا حدی پاسخگوی اظهارنظرهای انکار مداران باشد. این مقوله زمانی اهمیت ویژه ای می یابد که یادآور شویم بیش تر خوانندگان کتاب خوانندگان غیرحرفه ای هستند.
- نداشتن مخاطب غیر حرفه ای ( غیرشاعر) در دهه ي هفتاد به یک پز هنری بدل شده بود، گویی هرچه شعر از دسترس مخاطب عادی دور شود بر شأن و منزلت هنری اش افزوده می شود. حال آن که امروز پس از فرونشستن گردو غبار افراط و تفریط های دهه ي هفتاد، بسیاری از شاعران همان طیف ها، در پی برقراری یا مدعی برقراری چنین ارتباطی هستند. باباچاهی اگر چه هم سرنوشت بخشی از شعر دهه ي هفتاد محسوب می شود و هم در متن شعر مورد اشاره، حضوری برجسته دارد، در نقاط حساسی اما حسابش را از مخاطب ستیزی و انواع ستیزها و گریزهای دیگر این دوره جدا می کند؛ چرا که او در به کارگیری نگره های فلسفی – ادبی، رفتاری گزینشي پیشه می کند. به این معنا که شاعر برخی از مؤلفه های مخاطب ترسان را یا به کلی وا می نهد یا با جرح و تعدیل های خاص خود به کار می گیرد. در شعر باباچاهی تصادف نویسی و نگارش خود به خودی که با موضوع پیش اندیشیده شده میانه ای ندارد به مغلق نویسی و سرانجام بی معنایی نمی انجامد. هم از این روست که علیرغم استخراج یک دو جین نگره ي تازه از شعرهای اخیر او که ظاهراً با ذهنیت مألوف خواننده ي شعر نیمایی و غیر نیمایی سرستیز دارند، شعرهایش بیش از آثار هم سفران جوانش خوانده می شود.
- گزینه اشعاری که ذکرش گذشت در حقیقت ششمین چاپ از گزینه شعرهای باباچاهی ست. نخستین کتاب گزینه شعر او در سال 56 ، با عنوان "صدای شن" به چاپ رسید که شامل گزیده ای از دفترهای پیشین و چند شعر تازه بود. کتاب دوم با عنوان گزینه اشعار، شعرهای تا سال 69 را در بر می گرفت، این کتاب در سال 72 به چاپ دوم رسید.
- نکته ي دیگر که با استفاده از کتاب گزینه راحت تر قابل طرح است، پی گیری مدام شاعر در گسترش دادن و تنوع بخشیدن به وزن نیمایی و در حقیقت مرکب و متکثر کردن آن است. این کتاب به خوبی نشان می دهد که یکی از دغدغه های پردامنه ی شاعر از ابتدای حیات شاعری اش تاکنون افزایش امکانات اوزان نیمایی است. بی گمان در زمینه های وزن نیمایی و گسترش ظرفیت ها و ظرفیت های آن، باباچاهی یکی از چهره های اصلی محسوب می شود. از نخستین شعرها تا هنوز، وسوسه ي وزن و بی وزنی و چند وزنی همواره دهنش را به خود مشغول داشته است. او در این زمینه به امکانات درخوری دست یافته که در جای دیگری مفصّلاً بدان می پردازم.1
دستاوردهای باباچاهی در زمینه ي گسترش انعطاف های اوزان نیمایی یا به قولی سامان دادن به چند وزنی سامان نیافته، متأسفانه بازتاب درخوری نیافته یا حتی با نقدی دقیق و فنی مواجه نشده است. هرچند رضا براهی در جلد سوم «طلا در مس» و شمس لنگرودی در جلد سوم «تاریخ تحلیلی ...» بر آن درنگ ورزیده اند.
به زعم من، مسیر انتخابی باباچاهی در حیطه ي وزن نیمایی می تواند یکی از خطوط آینده دار شعر امروز باشد. برخلاف دیگر شگردهای شعرهای اخیرش شگردهای وزنی چندان مورد توجه شاعران جوان نبوده /نیست. یکی از دلایل احتمالی این است که شاعران مورد اشاره نه اطلاع چندانی از وزن و نه میانه ي خوشی با آن دارند. به عبارت دیگر وزن با تمام زیرمجموعه ها و متعلقاتش از ذهن شاعران جوان حذف شده است. شاید در آینده ای نزدیک / دور، شاهد بازخوانی شعرهای باباچاهی از این منظر باشیم و انتظار می رود رویکردی دسته جمعی را به دنبال داشته باشد.
- نکته ي آخر : همان گونه که کتاب گزینه شعر نشان می دهد، در تمام راه با یک"عاشق مادرزاد" روبه رو هستیم، گو این که وجه عاشقانه با یکی- دو دهه تأخیر بر جوانب شعر او سيطره ي کامل می یابد. به نظر می رسد هر چه بر سن تقویمی شاعر افزوده می شود، بر غلظت عاشقانه هایش نیز. اگر چه گه گاه امر سیاسی – اجتماعی در شعر او به قول خودش جنبه ای «در زبانی» پیدا می کند.
باباچاهی در شصت سالگی حتی عاشقانه تر از سال های جوانی می نویسد، این بار شعر عاشقانه ي او با طنز و کنایه و تناقض و گروتسک همراه است.
(1) کتاب علی باباچاهی در وضعیت دیگر از نگارنده که نشر ثالث در دست انتشار دارد

 

 

توجه دولت‌ها به ادبیات دولتی امری طبیعی است

« توجه دولت‌ها به ادبیات دولتی امری طبیعی است »

گفت‌وگو با علی باباچاهی در باب نسبت ادبیات و انقلاب؛

حسن همایون/ روزنامه ی فرهیختگان

             

حسن همایون: در باب ادبیات و انقلاب مردم ایران علیه نظام سلطنتی پهلوی سخن گفتن اتفاقی است که در گفت‌و‌گو با علی‌باباچاهی رخ می‌دهد، این شاعر و منتقد در مقدمه مجلد دوم از دوره سه جلدی کتاب تحقیقی – انتقادی «گزاره‌های منفرد؛ مسائل شعر و بررسی شعر جدید و جوان امروز» در باب ادبیات و انقلاب حرف می‌زند، اینجا در گفت‌وگویی مکتوب لایه‌های دیگر آن مبحث را باز می‌کنیم. آقای شاعر طناز و شوخ در می‌گذرد از برابر سوال‌‌هایی که مناسبات اینجایی و اکنونی ادبیات و انقلاب را به چالش می‌کشد. بخوانید ببیند به قول علی‌باباچاهی تند رفته‌ایم یا با نگاهی مستدل و منطقی داریم از مقوله‌‌ای مغفول‌مانده در تبیین و بازخوانی نسبت ادبیات و انقلاب حرف می‌زنیم...

ادامه ی مطلب را از ایـــــنجا بخوانید.

مصاحبه ی علی باباچاهی با سیروس نوذری در مایا

اولين شماره از ماهنامه ادبي مايا منتشر شد. در این شماره مصاحبه ی سیروس نوذری با علی باباچاهی تحت عنوان « شعرک سازان و هایکو بازان » را از نظر خواهید گذراند.

پی دی اف ماهنامه را از اینجا دانلود کنید.